Kaart (cartografie) - Tongeren (stad) (Tongeren)

Tongeren (Frans: Tongres) is een stad en gemeente in het zuiden van de Belgische provincie Limburg. De stad is de hoofdplaats van een bestuurlijk arrondissement en zetelplaats van een afdeling van het gerechtelijk arrondissement Limburg. Tongeren ligt aan de rivier de Jeker in de regio Haspengouw.

Anno 2019 telt de gemeente ongeveer 31.000 inwoners op een oppervlakte van 87,56 km² en is daarmee naar inwonertal de negende gemeente van Limburg en de 77e gemeente van België. De stadskern telt zo’n 16.000 inwoners. De overige bevolking woont verspreid over de 16 deelgemeenten die aangehecht werden tijdens de fusiegolven van 1972 en 1977. Een inwoner van Tongeren wordt een Tongeraar of Tongenaar genoemd.

Door de aanwezigheid van verschillende onderwijs- en zorginstellingen is de stad een regionaal centrum voor Zuidoost-Limburg. Het is ook een belangrijke gerechtelijke stad voor de provincie aangezien het Limburgse hof van assisen in Tongeren gevestigd is.

Vanaf 15 v.Chr. ontwikkelde Tongeren zich als een Gallo-Romeinse burgernederzetting. In de daaropvolgende eeuwen speelde de stad een belangrijke rol in de geschiedenis van de Lage Landen. Zo verkreeg Tongeren in de 2e eeuw marktrechten en werd de stad in de 4e eeuw de zetel van het eerste bisdom van de Lage Landen. In de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd was de stad een van de 23 Goede Steden van het prinsbisdom Luik. Vanaf de tweede helft van 20e eeuw werd begonnen met de uitbouw van Tongeren als handelscentrum en toeristische trekpleister. Als "de eerste stad" van België gebruikt Tongeren zijn Romeinse verleden dan ook als een toeristische troef.

De plaatsnaam Tongeren is terug te voeren op het Latijnse Atuatuca Tungrorum en zou zoveel betekenen als "vesting van de Tungri".

De aanwezigheid van het element Atuatuca heeft lange tijd doen vermoeden dat Tongeren kon worden vereenzelvigd met Atuatuca, de vesting van de Eburonen waar Julius Caesar in 54 v.Chr. anderhalf Romeins legioen voor de winter liet inkwartieren. Aangezien er in en rond Tongeren geen vondsten zijn gedaan die dateren van voor 30 v.Chr., werd duidelijk dat de vesting van de Eburonen elders gezocht moest worden. In juni 2012, na vier jaar onderzoek, lokaliseerde een team van onderzoekers verbonden aan de VU Amsterdam en de KU Leuven het Atuatuca van de Eburonen in de buurt van Thuin. Deze ontdekking zou de idee ondersteunen dat Atuatuca geen eigennaam zou zijn; zo beschreef Caesar Atuatuca als: Id castelli nomen est, dat dan "Dit is de benaming voor een fort" betekent. Toch blijft de exacte locatie van Atuatuca nog steeds voer voor discussie en komen ook andere plaatsen – zoals het Oppidum Caestert op het plateau van Caestert of een plek nabij de monding van de Ourthe in Luik – in aanmerking.

Het element Tungrorum is de genitiefvorm van Tungri. Deze stam werd aan het eind van de 1e eeuw beschreven in Tacitus' De origine et situ Germanorum. Als men over de Tungri spreekt, dan bedoelt men zowel de Germaanse stammen die van over de Rijn kwamen als de inheemse stammen die de represaille van Caesar overleefden. De betekenis van Tungri is nog niet precies achterhaald waardoor de verschillende verklaringen die de ronde doen slechts hypothetisch zijn. Een mogelijke verklaring wordt gezocht in het Keltische *tung dat "eed" betekent. Tungri zou dan "eedgenoten" betekenen en verwijzen naar de heterogene samenstelling van de stam. Een andere verklaring wordt gezocht bij het Oergermaanse *tangijan dat "samendrukken" betekent. Tungri zou dan verwijzen naar het verbond dat de verschillende stammen zijn aangegaan.